نفس مطمئنه
| اخلاق |
| آیات اخلاقی آیات افک • آیه اخوت • آیه اطعام • آیه نبأ • آیه نجوا • آیه مشیت • آیه بر • آیه اصلاح ذات بین • آیه ایثار |
| احادیث اخلاقی حدیث قرب نوافل • حدیث مکارم اخلاق • حدیث معراج • حدیث جنود عقل و جهل |
| فضایل اخلاقی تواضع • قناعت • سخاوت • کظم غیظ • اخلاص • خشیت • حلم • زهد • شجاعت • عفت • انصاف • اصلاح ذات البین • عیب‌پوشی |
| رذایل اخلاقی تکبر • حرص • حسد • دروغ • غیبت • سخن‌چینی • بخل • عاق والدین • حدیث نفس • عجب • سمعه • قطع رحم • اشاعه فحشاء • کفران نعمت |
| اصطلاحات اخلاقی جهاد نفس • نفس لوامه • نفس اماره • نفس مطمئنه • محاسبه • مراقبه • مشارطه • گناه • درس اخلاق • استدراج |
| عالمان اخلاق ملامهدی نراقی • ملا احمد نراقی • سید علی قاضی • سید رضا بهاءالدینی • سید عبدالحسین دستغیب • محمدتقی بهجت • علی‌اکبر مشکینی • محمدرضا مهدوی کنی |
| منابع اخلاقی قرآن • نهج البلاغه • مصباح الشریعة • مکارم الاخلاق • المحجة البیضاء • مجموعه ورام • جامع السعادات • معراج السعادة • المراقبات |
نفْس مُطمَئِنّه به حالتی از نفْس انسان اشاره دارد که در آن به آرامش و اطمینان می‌رسد و به گناه گرایش ندارد. این واژه در آیه ۲۷ سوره فجر آمده است.
نفس مطمئنه در مقابل نفس اَمّاره و نفس لَوّامه، بالاترین مرتبه نفس شمرده شده است. در نفس اماره، انسان به گناه سوق داده می‌شود. نفس لوامه هم انسان خود را به‌خاطر خطاهایش نکوهش می‌کند. به عقیده عالمان مسلمان انسان تنها یک نفْس دارد و وجود نفس اَمّاره و لوّامه و مطمئنّه با یکی‌بودن نفْس منافات ندارد؛ بلکه این اصطلاحات حالت‌ها و مراتب مختلف نفس را نشان می‌دهند.
در برخی از احادیث، با بیان آیه نفس مُطمَئِنّه، مصداق‌هایی برای نفس مطمئنه ذکر شده است. امام علی(ع)، امام حسین(ع) و کسی که به پیامبر(ص) و اهل‌بیت او ایمان دارد، از جمله آن هستند.
مفهوم‌شناسی
نفْس مُطمَئِنّه حالتی از نفس است که در آن، به جهت مداومت بر پیروی از عقل در دوری از گناه، این کار ملکه یا عادت انسان می‌شود و در نفس او اطمینان و آرامش پدید می‌آید. این اصطلاح واژه‌ای قرآنی است و در آیه ۲۷ سوره فجر به کار رفته است.
نفس مطمئنه را در مقابل نفس اماره و نفس لوامه، بالاترین رتبه نفس می‌دانند. می‌گویند نفس چند رتبه دارد: رتبه پایین آن، نفس اماره است که در آن، انسان از عقل پیروی نمی‌کند و به گناه گرایش دارد. رتبه بالاتر، نفس لَوّامه است که در آن، نفس هوشیار است و اگر کار بدی انجام‌دهد، خود را نکوهش می‌کند. بالاتر از این رتبه هم نفس مُطمئنّه قرار دارد.علامه طباطبایی در المیزان نفس مطمئنه رانفسی می داند که در پرتویاد خدا آرامش یافته و به هر چه خدا راضی است رضایت دارد وخویش را مالک هیچ خیر و شر و نفع و ضرری نمی‌داند و دنیا را محل گذر و هر فقر و بی نیازی را امتحان الهی می‌داند؛ و به همین جهت همواره بر مرز عبودیت مستقر است و نعمت‌های دنیوی او را به فساد و استکبار نمی‌کشاند و فقر و نادرای نیز او را به کفر و ترک شکر وانمی‌دارد.
منافات نداشتن نفْس‌های مختلف با یکی‌بودن هویت انسان
عالمان مسلمان می‌گویند انسان تنها یک نفْس یا خود دارد و وجود نفس اَمّاره و لوّامه و مطمئنّه با یکی‌بودن نفْس منافات ندارد. به عقیده آ‌ن‌ها این اصطلاحات حالت‌ها و مراتب مختلف نفس را نشان می‌دهند؛ یعنی وقتی نفس به کارهای بد فرمان می‌دهد، به آن نفس اماره می‌گوییم و زمانی که خود را به‌جهت آنکه اشتباهی از او سر زده، سرزنش می‌کند، آن را نفس لوامه می‌نامیم.
مصادیق نفس مطمئنه در احادیث
در احادیث، مصادیقی برای واژه «نَفْس مطمئنّه» که در آیه ۲۷ سوره فجر آمده، بیان شده است. طبق روایتی از کتاب شواهدالتنزیل، امام علی(ع)، و بر پایه روایتی دیگر از کتاب تفسیر قمی، امام حسین(ع) مصداق آن است. کلینی هم در الکافی حدیثی نقل کرده است که نفس مطمئنه را نفسی می‌داند که به پیامبر(ص) و اهل‌بیتش ایمان دارد.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ مصباح یزدی، آیین پرواز، ۱۳۹۹ش، ص۲۷.
- ↑ مصباح یزدی، آیین پرواز، ۱۳۹۹ش، ص۲۶-۲۷؛ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۸۹ش، ج۳، ص۵۹۵-۵۹۶.
- ↑ طباطبایی، المیزان،۱۳۹۴ق، ج۲۰، ص۲۸۵.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶۷، ص۳۶-۳۷؛ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۸۹ش، ج۳، ص۵۹۵؛ مصباح یزدی، «اخلاق و عرفان اسلامی»، ص۸.
- ↑ مصباح یزدی، «اخلاق و عرفان اسلامی»، ص۸.
- ↑ حسکانی، شواهدالتنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۴۲۹.
- ↑ قمی، تفسیرالقمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۴۲۲.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۱۲۷-۱۲۸.
منابع
- حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تحقیق و تصحیح: محمدباقر محمودى، تهران، مجمع احیای فرهنگ اسلامی وابسته به وزارت افرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
- قمى، على بن ابراهیم، تفسیرالقمی، تحقیق و تصحیح طیّب موسوى جزایرى، قم، دارالکتاب، چاپ سوم، ۱۴۰۴ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق و تصحیح علی‌اکبر غفارى و محمد آخوندى، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار ائمة الاطهار،، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- مصباح یزدی، محمدتقی، «اخلاق و عرفان اسلامی»، ماه‌نامه معرفت، شماره ۱۲۷، تیر ۱۳۸۷ش.
- مصباح یزدی، محمدتقی، آیین پرواز، تلخیص جواد محدثی، قم، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ نهم، ۱۳۹۹ش.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، انتشارات صدرا، ۱۳۸۹ش.